Omutwe: Endowooza ku Sugali mu Musaayi: Biki by'Olina Okumanya
Okumanya omutindo gw'essukaali mu musaayi kikulu nnyo eri obulamu bwaffe obulungi. Okumanya engeri y'okulambika n'okukuuma sugali mu musaayi kisobola okutuyamba okwewala endwadde ng'ekikoligo n'okuleeta obulamu obulungi. Mu kiwandiiko kino, tujja kwekenneenya ebimu ku bintu ebikulu ebyekuusa ku sugali mu musaayi, engeri y'okugitunuulira, n'engeri y'okugikuuma ng'eri mu mutindo ogusaana.
Sugali mu Musaayi Kye Ki?
Sugali mu musaayi, oba glucose, y’ensibuko y’amaanyi enkulu eri omubiri gwaffe. Bw’olyako, omubiri gwo gukyusa emmere eyo okufuuka glucose, eryoka eyingira mu musaayi. Insulin, hormoni ekolebwa pancreas, eyamba glucose okuyingira mu bitundu by’omubiri okufuuka amaanyi. Omutindo gwa sugali mu musaayi gukyuka okusinziira ku biki by’olidde n’engeri omubiri gwo gye gukozesaamu insulin.
Lwaki Kikulu Okumanya Omutindo gwa Sugali mu Musaayi?
Okumanya omutindo gwa sugali mu musaayi kikulu nnyo kubanga kisobola okukuyamba:
-
Okwewala endwadde ng’ekikoligo ekya type 2
-
Okugaana ebizibu by’obulamu obwekuusa ku sugali mu musaayi ng’okuzimba kw’omutima n’obulwadde bw’emitima
-
Okukuuma obulamu obulungi n’amaanyi
-
Okutegeera engeri emmere gy’olidde gye kikosa omubiri gwo
Omutindo Ogusaana ogwa Sugali mu Musaayi Gubeera Gutya?
Omutindo ogusaana ogwa sugali mu musaayi guteekwa okubeera:
-
Ng’okyali mukyala (nga tonnaba kulya): Wansi wa 100 mg/dL
-
Oluvannyuma lw’okulya (eddakiika 2 oluvannyuma lw’okulya): Wansi wa 140 mg/dL
Naye, omutindo guno gusobola okukyuka okusinziira ku mbeera z’omuntu. Kikulu okubuuza omusawo wo okulaba omutindo ogukutuukirako.
Engeri y’Okutunuulira Sugali mu Musaayi
Waliwo engeri ez’enjawulo ez’okutunuulira sugali mu musaayi:
-
Okugezesa omusaayi: Kino kikolebwa ng’okozesa akatundu k’omusaayi okuva mu ngalo. Kisobola okukolebwa mu ddwaliro oba awaka ng’okozesa ebyuma by’okutunuulira sugali mu musaayi.
-
Okugezesa omusulo: Kino kisobola okukolwa mu ddwaliro okunoonyereza ku mutindo gwa sugali mu biseera ebyayita.
-
Okugezesa A1C: Kino kiraga omutindo gw’essukaali mu musaayi okumala emyezi 2-3 egiyise.
Engeri y’Okukuuma Sugali mu Musaayi mu Mutindo Ogusaana
Okukuuma sugali mu musaayi mu mutindo ogusaana kisobola okukolebwa mu ngeri zino:
-
Okulya emmere ennyiriri: Kulya emmere erimu ebitundu ebikulu byonna era weekuume ku mmere erimu sugali nnyingi.
-
Okukola eby’entambula: Okukola eby’entambula buli lunaku kiyamba okukuuma sugali mu musaayi mu mutindo ogusaana.
-
Okukuuma obuzito obusaana: Obuzito obungi busobola okukosa engeri omubiri gwo gye gukozesaamu insulin.
-
Okunywa amazzi amangi: Kino kiyamba okuggyawo sugali mu musaayi.
-
Okwewala ekinywewa ekirina alukolo n’okunywa ssigala: Bino byombi bisobola okukosa omutindo gwa sugali mu musaayi.
Ebizibu Ebiyinza Okubaawo Bwe Sugali mu Musaayi Tebeera mu Mutindo Ogusaana
Sugali mu musaayi bw’ebeera waggulu nnyo oba wansi nnyo, kisobola okuleeta ebizibu by’obulamu:
-
Sugali waggulu ennyo (hyperglycemia): Kisobola okuleeta ekikoligo, obulwadde bw’omutima, n’ebizibu by’ensingo.
-
Sugali wansi nnyo (hypoglycemia): Kisobola okuleeta okuwulira obukoowu, okuddirira, n’okufuna akabenje.
Bw’oba olina obuzibu n’omutindo gwa sugali mu musaayi, kikulu okubuuza omusawo wo okufuna obujjanjabi obusaana.
Okumaliriza, okumanya n’okukuuma omutindo gwa sugali mu musaayi kikulu nnyo eri obulamu bwaffe obulungi. Ng’otunuulira sugali mu musaayi buli kaseera, ng’olya emmere ennyiriri, era ng’okola eby’entambula, osobola okukuuma omutindo gwa sugali mu musaayi nga guli mu bbanga eddungi era n’okwewala ebizibu by’obulamu ebiyinza okubaawo.
Okulabula: Ekiwandiiko kino kya kumanya bukumanya era tekiteekwa kutwaalibwa ng’amagezi ga byobulamu. Bambi webuuze ku musawo avunaanyizibwa ku by’obulamu okulaba amagezi agakwata ku ggwe n’obujjanjabi.